Het schilderij Saul en David is terug in de tentoonstellingsruimte. De specialisten zijn er uit; het doek is van de enige echte Rembrandt. Naast het gerestaureerde schilderij zijn er interactieve colleges te zien over het diepgaande onderzoek van de afgelopen acht jaar.

De oud-directeur van het Mauritshuis Abraham Bredius wist het al ruim een
eeuw geleden. Het dramatische clair-obscur effect, de bijna tastbare kledij, de fonkelende kroon van Saul; onmiskenbaar een topstuk van de meester. Nooit eerder is de ontroering van de Israëlische koning met zo veel gevoel op het doek gezet. Terwijl de jonge David met zijn ranke vingers aandachtig de harp bespeelt, veegt de imposante koning een traantje weg. Niet met een handzaam zakdoekje, maar met een zwaar plooiend gordijn. Bredius was op slag verliefd op het schilderij en kocht het eind 19e eeuw voor een fiks bedrag op de kunstmarkt. Na zijn dood schonk hij zijn pronkstuk aan het Mauritshuis, waar het de lieveling werd van talloze bezoekers. Het was vooral Rembrandtspecialist Horst Gerson die in de jaren ‘70 roet in het eten gooide. Tijdens een revisie van Rembrandts oeuvre schreef hij het schilderij af. Het doek zou te wild en te dramatisch zijn geschilderd. Bovendien was het ongebruikelijk een gordijn bij Saul en David als zakdoek af te beelden. De discussie over de toekenning laaide op en een onbevredigende notitie werd op het museumbordje bijgeschreven: Rembrandt en/of studio.   

Opgelapt
In 2007 moest de verwarring maar worden opgeklaard. Het schilderij was nodig aan een opknapbeurt toe. De donkere achtergrond begon steeds meer details te verhullen en een vreemd vlak boven het hoofd van David werd prominenter zichtbaar. De restauratie werd gecombineerd met specialistisch onderzoek. De nieuwste technologische hoogstandjes werden ingezet om onder de huid van het doek te kijken. “Het was een lastige reconstructie waarin opzienbarende ontdekkingen zijn gedaan” vertelt de huidige directeur Emilie Gordenker. Zo is gebleken, dat het doek uit maar liefs vijftien verschillende stukken bestaat. De toch al niet zo innig verbonden bijbelse figuren blijken rond 1830 helemaal van elkaar te zijn losgeknipt. Voor de latere hereniging zijn diverse repen en een groot vierkant boven Davids hoofd ingenaaid. Dankzij een geavanceerde röntgenopname is ontdekt, dat hiervoor delen uit een oude kopie van Anthony van Dyck's portret van Isabella Clara Eugenia zijn gebruikt. Haar uitgesneden hand zweeft in de rechterbovenhoek en haar vingers zijn teruggevonden in een zijstrook. Ook bleek het doek meerdere malen te zijn overgeschilderd. Na nauwkeurige verwijdering van de laatste vernislagen was duidelijk te zien dat de voorstelling in twee verschillende fasen is geschilderd. De oudste meer verfijnde laag, die het meest typerend is voor de vroege stijl van Rembrandt, is opgezet rond 1650. Een vijftal jaar later zijn hier een aantal opvallend wilde stroken aan toegevoegd.

Trotse terugkeer
De wetenschap zal er niet om liegen. Verfmonsters laten zien dat de originele laag, zowel qua grondering als opbouw, overeenkomt met andere werken van Rembrandt. Ook het opmerkelijke gordijn heeft er vanaf het begin gehangen en vormt een originele toevoeging die het werk nog specialer maakt.   Of ook de tweede laag van de meester is, stond na de wetenschappelijk analyse nog niet onomstotelijk vast. Volgens de specialisten is het echter onwaarschijnlijk dat Rembrandt zijn doek door een leerling zou laten voltooien. Het bordje is daarom aangepast en de ‘Rembrandt’ hangt nu fier in de expositie. Wie nieuwsgierig is naar het onderzoek kan in een viertal strak gepresenteerde videocolleges alle stappen volgen. Zilverkleurige Ipads met illustraties van onder andere röntgenopnamen vormen een interactieve toevoeging. En voor de liefhebber is het doek zelfs voelbaar gemaakt; de uiterst nauwkeurige 3D-scan
mag ongestraft worden aangeraakt.  

Rembrandt? De zaak Saul en David
Van 11 juni t/m 13 september 2015
Mauritshuis
www.mauritshuis.nl

Gepubliceerd in de Den Haag Centraal van 12 juni 2015

Ter afsluiting van het eerste opleidingsjaar Master Artistic Research aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) presenteren zes studenten hun onderzoeksprojecten in de expositieruimte GEMAK. Voor de expositie ‘I want something with a house in’ bouwde gastcurator Luuk Wilmering een metaforisch huis om de werken in onder te brengen.  

Een plattegrond met verschillende woongedeelten hangt bij de ingang van de expositie. De fictieve keuken, bad-, slaap-, woon-, studeer- en eetkamer bemuren de verschillende kunstwerken. “Het was niet makkelijk om de diverse researchprojecten bij elkaar te brengen”, vertelt Luuk Wilmering. Een overkoepelend thema, zoals gebruikelijk bij groepsexposities, past niet bij deze uitgekiende projecten. De structuur heeft hij daarom afgestemd op de eigenschappen van de werken. Sommige projecten zijn uitnodigend en uitdagend, andere meer ingetogen en intiem. Het karakter van de leefruimte stemt telkens overeen met het karakter van het werk. Zo is het project in de woonkamer meer publiekelijk en open van aard, terwijl het werk in de slaapkamer besloten en persoonlijk is. Net als in een echt huis wordt er geleefd in de expositie; de werken zijn in ontwikkeling en er worden activiteiten en performances georganiseerd.

Sollicitatiebrief
De expositie kan strak en wat kaal overkomen wanneer je, afgaand op het huiselijke idee, een knusse en rommelige omgeving had verwacht. Het grootste deel van de ruimten is leeg en de meeste werken ogen minimalistisch. Nadruk ligt duidelijk op de conceptuele kant van het onderzoek en materialen zijn efficiënt ingezet. Bij een aantal projecten, zoals bijvoorbeeld dat van Fela Kim, wordt de essentie van het werk door tekst overgebracht. De ronde vergadertafel, whiteboard met agendapunten en een koffiezetapparaat lijken te zijn neergezet als passende onderdelen van de ‘studeerkamer’. Een uitgeprinte mail geeft echter een andere kijk op de kantooropstelling. Het blijkt een sollicitatie op de vacature ‘Hoofd Master Artistic Research KABK’, ondertekend door alle masterstudenten. Ze pleiten voor een democratische opleiding waarbinnen zijzelf het roer in handen hebben. Naast de brief hangt de officiële uitnodiging voor een sollicitatiegesprek. Fela Kim zal ter voorbereiding op dit gesprek in de ruimte vergaderen met haar medestudenten. De uitslag zal ze binnenkort bekendmaken. Haar project roept interessante vragen op. Kan een groep studenten zichzelf besturen? En zou het democratische opleidingshoofd in spe ooit een voorbeeld kunnen zijn voor andere onderwijsinstellingen?  

Pro Wrestling Holland
Naast maatschappelijke kwesties worden er vragen opgeroepen over de kunst zelf. In de woonkamer van de expositie brengt Natasha Taylor de wereld van
professioneel show-worstelen zowel letterlijk als figuurlijk bij de kunst. Als openingsperformance liet ze twee gespierde worstelaars ‘Dragan’ en ‘Young Money Chong’ van Pro Wrestling Holland vertellen over hun ervaringen in de vechtbusiness. Hoewel deze stoere mannen in eerste instantie vooral een humoristisch contrast vormden met het ‘brave’ kunstpubliek, haalde de dialoog wel degelijk een aantal gelijkenissen tussen vechtsport en performancekunst naar boven. De mannen verkondigden vooral te ‘performen’ in de boksring. Tijdens het worstelen belichamen zij fictieve ‘personages’  en volgen zij een script waarin is vastgelegd wie van de vechters gaat winnen. Helaas kunnen de worstelaars niet doorlopend aanwezig zijn in de expositie, maar diverse citaten en attributen staan hiervoor in de plaats.
Meer ingetogen is het werk ‘iseeyousaw’ van Mamoru in de badkamer. Door een strak getimede combinatie van gesproken tekst met geprojecteerde woorden
veroorzaakt zijn werk een duizelingwekkende zintuigelijke verwarring.
De masterstudenten zetten met sobere middelen prikkelende werken neer. In plaats van visueel te vermaken, doen ze een beroep op de verbeelding en het
intellect van de kijker. Enkele projecten zijn door een hoog theoretisch gehalte moeilijk toegankelijk, maar deze staan waarschijnlijk niet voor niets in de meer ‘intieme’ ruimtes van de expositie.  

I want something with a house in
Presentatie KABK Master Artistic Research
5 juni – 4 juli 2015
GEMAK

Gepubliceerd in de Den Haag Centraal 12 juni 2015

Liefhertje en De Grote Witte Reus (ook wel LhGWR) zijn geen personages uit een kinderspookje, maar bijnamen van ‘kunstcoaches’ Robert Jan Verhagen en Geertje Muffels. Op loopafstand van Hollands Spoor, vieren zij het zesjarig bestaan van hun gelijknamige expositie- en winkelruimte. Het jubileum wordt bezegeld door een groepsexpositie met werk van dertien kunstenaars met wie de galerie in de afgelopen jaren een relatie opbouwde.


Strak ingelijste prints hangen op verschillende hoogten van de verrassend grote ‘whitecube’. Op de grond staan enkele nog ingepakte lijsten. Hoewel de expositie al enige tijd loopt, is Robert Jan Verhagen druk in de weer. ‘De indeling van de expositie verander ik wekelijks’ vertelt hij. ‘Tot aan de finissage wil ik zoveel mogelijk verschillende werken laten zien en me laten verrassen door de mogelijkheden van deze ruimte’. Voor wie niet eerder in de kunstwinkelgalerie is geweest, vormt ‘Six years of LhGWR’ een mooie kennismaking. Als afwisseling op de gebruikelijke
solotentoonstellingen geeft de ruimte een overzicht van alle gewaardeerde
kunstenaars. De ietwat cleane en esthetische kunstsmaak van de initiatiefnemers is hierdoor duidelijk zichtbaar. Hun liefde gaat uit naar ‘lensbased-art’ (fotografie) met een maatschappelijk geëngageerde inslag. Denk hierbij niet aan rauwe en documentaire foto’s, want alle haarfijne beelden zijn tot in perfectie uitgewerkt. De foto’s van Krista van der Niet bijvoorbeeld, komen door hun gelikte studiosfeer over als reclamefoto’s. Vrouwelijke naaktmodellen heeft zij neergezet als dierlijke figuren, die op bizarre wijze modieuze gadgets presenteren. In ‘Pose 1’ laat zij een naaktfiguur zien, die in een ongemakkelijke yogahouding met handen en voeten in lakschoenen staat. In ‘Pose 2’ toont ze eveneens een vrouwelijk naaktmodel, ditmaal in brugstand en met een zadel op de buik. Haar gladde reclamestijl in combinatie met de overdreven krampachtige poses zorgt voor een stijlvolle en treffende bekritisering van de hedendaagse fashionfotografie.
Een kunstenaar aan wier werk je evenmin zomaar kan voorbijlopen is Marleen
Sleeuwits. In een eentonig jaren ‘80 kantoorpand bouwde en fotografeerde ze
jarenlang vervreemdende installaties. Voor de getoonde ‘Interior no. 25’
bekleedde zij een kantoorgedeelte nauwgezet met stroken spiegelpapier. Het
resultaat van deze ingreep is verbluffend; de ruimte is onherkenbaar
getransformeerd tot een futuristisch ijspaleis en roept associaties op met
bepaalde werken van Anselm Kiefer. Minder opvallend maar minstens zo fascinerend is het werk van Rob Wetzer. Om de hedendaagse kijk van de mens op de natuur te onderzoeken, toont hij een 24-uurs opname van een boslandschap uit een realistische videogame.  Op het eerste gezicht lijkt het op een nietszeggende video-opname, maar door goed te kijken wordt het ‘onwerkelijke’ karakter steeds beter zichtbaar. Zo is te zien, dat de bomen digitaal gekloond zijn en een haasje met een bepaald interval voorbij huppelt.

Eclectische presentatiestijl
Door de grote variatie aan werken krijgt je als bezoeker een goed beeld van de signatuur van de galerie. Een nadeel van de gefragmenteerde opstelling is echter dat de inhoud van sommige werken er gemakkelijk bij inschiet en de nadruk op de esthetische kant van de foto’s komt te liggen. Dit gebeurt onder andere bij het werk van kunstenaar Nadine Stijns. Op een tussenwand hangen enkele van haar kleurrijke foto’s. We zien een fel gele slippers op beige badkamertegels, een groene schoonmaakemmer en een opengesneden papaja op een pastelgroene placemat. De beelden zijn afkomstig uit serie over een Filipijnse gastarbeiders in Nederland, maar in de huidige opstelling blijft het gissen naar het onderwerp. Hetzelfde gebeurt met het werk van Lana Mesic. Door internetresearch wordt duidelijk dat de kleurrijke foto’s van een bananenblad en emmers een tegengeluid op de genocide in Rwanda moeten vormen. Door de schaarse selectie binnen de expo zijn haar foto’s al snel niet meer dan fraaie composities met leuke felle kleurtjes. Korte begeleidende teksten hadden dit mogelijk kunnen voorkomen. Daar staat echter tegenover, dat de sympathieke ‘Witte Reus’ Robert-Jan Verhagen je graag een persoonlijke rondleiding geeft door zijn feestelijke expositie.

gepubliceerd in Den Haag Centraal 29 mei 2015

Foto Krista van der Niet

In de expositieruimte van NEST, bij de oude elektriciteitsfabriek achter de
Noordwal, zijn acht kunstenaars uit het  binnen- en buitenland opzoek naar de verborgen identiteit van de moderne stedeling.  De expositie ‘The Secret Self' presenteert via een reeks fraaie werken nieuwe ideeën over onze huidige consumptiemaatschappij.

Dear Guest, Dear Partner, Dear Sales Manager, Dear Lucky Winner; zesentwintig uit hout gezaagde aanhefsvormen uit spammails cirkelen sierlijk boven het hoofd van de zojuist binnengekomen expositiebezoeker. Kunstenaar Niels Post zet met zijn werk ‘On Spam’ de toon voor het overkoepelende thema van de groepsexpositie. Geïnspireerd door Adam Curtis’ documentaire ‘The Century of the Self’ (2002) onthullen kunstenaars ‘het ware zelf’, dat vertwijfeld en verlangend achter de schijnwereld van de commercie verborgen zou liggen. Wie of wat het ware zelf precies inhoudt, is ook na het bekijken van de expositie lastig te zeggen. Maar zeker is dat NEST een prettige verzameling  kunstwerken toont, waarin de kunstenaars reflecteren op het moderne urbane bestaan.

Lichtbakletters
Direct na binnenkomst zijn er meer letters in de tentoonstelling opgesteld.
Ditmaal niet draaiend aan het plafond, maar uitgestort op de vloer. Dafni
Barbageorgopoulou bracht voor zijn werk ‘The Discharge’ lichtbakletters uit
Berlijnse straatreclames bijeen. Los van de commerciële context vormt de
imposante opeenstapeling een kleurrijk symbool voor vervallen kapitalisme, dat de bezoeker zowel tragisch als bevrijdend kan interpreteren. Aan de zijwand heeft Graham Dolphin  eveneens met letters gewerkt. Een perfecte cirkel  is gevuld door een ontzagwekkend lange reeks van uitgeschreven gemoedstoestanden. Het persoonlijke gevoel en de abstracte begrippen vallen
harmonieus samen in deze stijlvolle tekening. Meer humoristisch zijn de
tekeningen van David Shrigley. Met eenvoudige lijnen zet hij absurdistische
taferelen neer, waarin hij scherp commentaar geeft op het hedendaags
consumentisme.

Buitenaardse video’s
Naast de overzichtelijke verzameling sculpturen en tekeningen zijn er verspreid over de expositie diverse videowerken opgesteld. Zeer de moeite waard is het verstilde videowerk van Emma van der Put (een jonge kunstenaar die in 2014 is genomineerd voor de Volkskrant Beeldende Kunstprijs). Voor de video ‘Room’ heeft zij de weerspiegeling van een kermisspektakel in de ruit van een slagersetalage gefilmd. Flikkerende kermisbeelden op rauwe hompen vlees komen over als een modern ‘memento mori’, waarin de vergankelijkheid en het bruisende stadsleven poëtisch samenvallen. In van der Puts werk ‘Untitled’ gebruikt ze beelden van een beveiligingscamera in een simulatieruimteschip. Door de vreemde setting en de verwrongen beelden lijken bezoekers van de attractie merkwaardige buitenaardse wezens, die met oplichtende witte ogen onnavolgbare handelingen uitvoeren. Even verderop zet het videowerk ‘The Everden’ van  Clinnt Enns  onze samenleving eveneens in een vervreemdend, onaards perspectief. Met een gebrekkige speelgoedcamera nam Enns opnamen van openbare plekken als metrostations en wegrestaurants. De beelden zijn zo groezelig en korrelig dat ze op een vreemde planeet of in een andere tijd lijken te zijn opgenomen. Een bijbehorende oorverdovende soundscape maakt een bezoek aan de videokamer tot een hypnotiserende ervaring, die in eerste instantie fascinerend, maar na een poosje ook onprettig kan zijn. 
Een werk dat men zeker ook niet mag missen, is ‘Triangular Stories’ van Henrike Nauman. In twee nagebouwde woonkamersettingen toont ze jaren ‘90
homevideo’s waarin pubers flirten met het neonazisme en krampachtig dansen
op monotone housemuziek. De overtuigend realistische ensceneringen tonen
hoe de personages wanhopig en verveeld op zoek zijn naar een eigen identiteit onder de oppervlakte van het commercieel materialisme.  
Hoewel alle werken duidelijk uiting geven aan tendensen in de westerse
samenleving, is het moeilijk na te gaan of het thema ‘het verborgen zelf’ aansluit bij de werken. Het onderwerp blijft in de bijbehorende zaaltekst van de expositie enigszins vaag en ongedefinieerd. Toch wordt er in gesteld dat alle kunstenaars vanaf de zijlijn hun eigen ‘secret selves’ of die van de samenleving onthullen. Mijn advies luidt: zoek vooral niet naar verborgen ‘zelven’ in de expositie, maar laat elk werk individueel op je inwerken. Zo kan ieder werk, los van de ietwat vernauwende gemeenschappelijke noemer, het best tot zijn recht komen.

The Secret Self
Tot 10 mei 2015

geplaatst in Den Haag Centraal 17 April 2015

Oude LP-hoezen, ansichtkaarten, portretfoto’s van beroemdheden en  gedateerde schilderijen krijgen in galerie van Maurits van de Laar een nieuw leven. Exposanten Marjolein van der Meij en Ronald Versloot tonen elk een serie werken waarin oud beeldmateriaal door aantasting en vervorming een andere betekenis krijgt.



Ruimtelijke krantenknipsels
Direct naast de ingang van de expositie stroomt een waterval van verfrommelde houtskooltekeningen de galerie in. Dit papieren kreukelwerk van Marjolein van der Meij is haar eerste poging om tweedimensionale beelden door kreuken en deuken opnieuw gestalte te geven. In haar verdere werk past zij dezelfde werkwijze toe op oude drukwerken in plaats van tekeningen. Aan de zijwanden hangen knipsels van filmsterren, landschappen en gebruiksvoorwerpen uit oude tijdschriften en catalogi. Alle beelden zijn gevouwen en vervormd alsof Van der Meij proppen uit een oude papierbak opduikelde en tegen de muren openstreek. Het samenspel tussen lijnen en beelden onthult een artistieke manipulatie van de kreukels. Bergpanorama’s uit oude vakantiemagazines zijn zodanig verfrommeld, dat lijnen en schaduwen de ruimtelijkheid van de landschappen versterken. In de portretfoto’s hebben de kreukels ook een expressieve uitwerking en toveren ze heftige emoties op de gezichten van de oude sterren. Een opgeprikt portret van Prinses Diana bijvoorbeeld is door Van der Meij’s kreukelbehandeling onherkenbaar misvormd; de prinses komt nu angstig en verontrustend over. Op de vloer staat onopvallend een nieuw experiment. Een ingedeukte afbeelding van een witte bruid lijkt van oud papier, maar wie het aanraakt kan voelen dat de kunstenaar de verfrommelingen in gips heeft vertaald.  Hoewel niet alle kreukelwerken even interessant zijn, roept Van der Meij met een aantal rake beelden doeltreffend spanning op tussen verstilde geschiedenisbeelden en de verwoestende tand des tijds. Door de wanhopige ontworsteling uit het platte vlak, hebben de werken een fascinerende uitstraling en dwingen zij een nieuwe kijk op het verleden af.  

Over-schilderingen
Enigszins vergelijkbaar is het werk van kunstschilder Ronald Versloot aan de andere kant van de ruimte. Ook hij roept met zijn beelden een herziening van het verleden op. Hij doet dit niet door oude tijdschriftbladen te vervormen, maar door oudere schilderijen als ondergrond voor nieuwe beelden te nemen. Sfeervolle, kleurrijke taferelen heeft hij steeds dekkend op oude werken aangebracht. Als extra laag zijn silhouetten met sjablonen op geschilderde landschappen gespoten. Zwarte of juist kleurrijke figuren liggen steeds kunstmatig op een heldere achtergrond. Van de onderliggende schilderingen meestal slechts een dunne buitenrand of een plaatselijk reliëf zichtbaar. Bij een aantal werken, zoals het fraaie ‘Slide’ en ‘Hats off’, voegt het onderliggende beeld inhoudelijk weinig toe en vormt het een prettig gekleurd kader voor de nieuwe schildering. Een werk waarin de lagen wel nieuwe betekenissen krijgen is bijvoorbeeld ‘Projection’. In dit schilderij ligt de nieuwe schildering van twee bruidsbeeldjes schuin over de oude voorstelling heen. Door een zwart, toegevoegd silhouet op de voorgrond is het alsof we kijken naar een projectie. Versloot heeft de donkere figuur zo geschilderd, dat hij uit het oude doek lijkt op te rijzen en van buitenaf naar de nieuwe schildering kijkt. Terwijl van der Meij het verloop van de tijd een ruimtelijke dimensie geeft, brengt Versloot verleden en heden steeds nadrukkelijk tweedimensionaal bij elkaar; zijn heldere en dekkende schilderstijl brengen de verschillende lagen samen op het platte vlak. Beide kunstenaars beschikken over een eigenzinnige beeldtaal en zetten originele presentaties neer.  Wel is te zien, dat deze series aan het begin van een experimentele fase staan. Wellicht dat het werk in de toekomst nog meer aan inhoudelijke samenhang en zeggingskracht zal winnen. Toch is zeker de moeite waard om deze veelzijdige expositie in de ietwat verborgen galerie aan de herderinnestraat zelf te ontdekken.

Marjolein van der Meij, Ronald Versloot
Te zien tot 22 maart 2015

geplaatst in de Den Haag Centraal 13 maart 2015