Volgende maand geeft het fotomuseum een retrospectief van de Arnhemse fotograaf Hans Eijkelboom.
De tentoonstelling 'Identiteiten' laat behalve zijn bekende series straatportretten ook zijn meer conceptuele werk uit de jaren '70 zien. Daarnaast maakte de fotograaf speciaal voor deze expositie een fotoserie over winkelend straatpubliek in Den Haag. 

 
Is het je weleens opgevallen hoeveel mensen in een willekeurige winkelstraat dezelfde jassen, truien of schoenen dragen? Als je het werk van Hans Eijkelboom kent, ga je hier ongetwijfeld op letten. Al meer dan twintig jaar wandelt deze fotograaf dagelijks door allerlei steden en registreert in series allerlei 'trends' die hij daar waarneemt. Hij doet dit ongemerkt met een zelfontspanner en in niet meer dan twee uur per keer. “Als je lang zoekt, kun je alles wat je wilt zien vinden, maar ik probeer juist vast te leggen wat mij op een bepaald moment en op een bepaalde plek opvalt,'' vertelt hij in een interview voor Hollandse Meesters. Het onderwerp is in elke serie anders: de ene keer ziet hij mensen met ruitjestruien, dan weer valt zijn oog op vrouwen met dikke bontkragen en een volgende keer spot hij mannen in een lichtblauw spijkerpak. Terwijl veel fotografen proberen het bijzondere zo mooi mogelijk in beeld te brengen, wil Eijkelboom juist het alledaagse zo kaal mogelijk registreren. Zaken als compositie of kleur zijn daarom niet van belang en om elke foto evenveel aandacht te geven brengt hij de voorbijgangers onder in langwerpige rasters. De directheid van zijn foto's maken zijn series tot afspiegelingen van de samenleving. Interessant zijn daarbij de uiterlijke veranderingen van de passanten door de tijd heen. Zelf merkt Eijkelboom bijvoorbeeld op dat mensen, toen hij net begon met zijn series in de jaren '90, meer aandacht besteedden aan hun uiterlijk dan na de opkomt van het internet. Zijn verklaring hiervoor is dat de noodzaak om een eigen identiteit uit te dragen, verschuift van de analoge naar de digitale wereld. Oftewel: doordat onze facebookprofielen al uitdrukken wie we zijn, lopen we tegenwoordig waarschijnlijk makkelijker in een nietszeggend kloffie over straat dan twintig jaar geleden. Hoezeer de tijd ook verandert, de illusie die Eijkelboom aan het licht brengt in zijn series blijft hetzelfde: terwijl de mensen op zijn foto's met hun kleding bewust of onbewust uitdrukking geven aan hun eigen 'unieke' identiteit, laat hij met zijn series steeds genadeloos zien hoe inwisselbaar hun stijl eigenlijk is. Een mooie bijkomstigheid is wel dat, juist door de gelijksoortige kledingstukken, de fysieke verschillen tussen de mensen meer gaan opvallen. Zo wordt een soortgelijk ruitjeshemd gedragen door zowel jonge en gespierde jongens als door oudere heren.   
In elk geval geven Eijkelbooms foto's je gelegenheid om in alle rust te kijken naar mensen die anders op straat voorbijsnellen. Als je uitgekeken bent op de straatfoto's, dan geven de oude series zelfportretten de mogelijkheid om vanuit weer een heel ander perspectief na te denken over de illusie van identiteit. 
    
Te zien van 23 september tot 7 januari 2018
Fotomuseum Den Haag
Meer informatie op: www.fotomuseumdenhaag.nl
 
afbeelding: Hans Eijkelboom, Fotonotitie 21 oktober 2006 Parijs 16:00 - 17:30
 

Komende tijd zijn in het GEM de subtiele schilderijen van Maaike Schoorel te bewonderen. Met minimale middelen weet deze internationaal bekende schilder een rijke verbeeldingswereld op te roepen waar je als kijker nooit helemaal grip op krijgt.
 
Haar doeken hebben iets weg van herinneringsbeelden: in eerste instantie lijken ze vlak en voorstellingsloos, maar als je je goed concentreert doemen er uit de nevelige verflagen steeds meer vormen en kleuren op. Soms lukt het een impressie te krijgen van een stilleven of landschap, maar nooit weet je helemaal zeker waar je naar kijkt. Zodra je je ogen op een bepaalde plek laat rusten, komen de vormen en kleuren in beweging. Het kan een tijd duren voor je de diepere lagen in haar werk waarneemt. Schoorels schilderijen staan erom bekend dat ze geduld en aandacht vragen. Door het kijkproces af te remmen wil zij toeschouwers bewust maken van hun waarneming. Dit lukt niet bij iedereen, want tijdens haar solo-expositie in de Haarlemse Hallen een aantal jaar geleden, klaagden diverse bezoekers over de kaalheid en onafheid van haar werk. Ondanks haar spaarzame verfgebruik, kun je Schoorel allerminst beschuldigen van laksheid. Zij bouwt haar schilderijen uiterst nauwkeurig op met olieverf die zo verdund is dat het lijkt op aquarel. Zij houdt daarbij voortdurend rekening met de visuele uitwerking van kleuren. Zo schildert zij details die ze naar voren wil halen in warme tinten en meer terugtrekkende vormen in koele kleuren. Onder talrijke wittige lagen ligt vaak een felgekleurde ondergrond verborgen, die in een subtiele doorschemering de sfeer van het doek bepaald. Niet alleen is Schoorel zeer zorgvuldig in haar kleurgebruik, maar ook bepaalt ze met uiterste precisie wat ze wil laten zien. Zij onderzoekt veel voorkomende thema's uit de kunstgeschiedenis, zoals het groepsportret of naaktstudies en laat bepaalde stereotype eigenschappen terugkomen in haar eigen voorstellingen van herinneringen en familiefoto's. Door de klassieke aspecten kun je het gevoel krijgen dat haar werk je bekend voorkomt, maar tegelijkertijd stuit je steeds op eigenzinnige details zoals spa-flesjes en geluidsversterkers. De leegtes dwingen je de voorstelling met je eigen verbeelding af te maken. Schoorel zorgt zo dat niemand hetzelfde ziet in haar doeken. En dat haar werk, als je geduldig bent, eindeloos blijft fascineren.
 
Te zien van 2 september 2017 t/m 21 januari 2018
GEM Museum voor actuele Kunst
Meer informatie: www.gem-online.nl
 
afbeelding:
Maaike Schoorel afbeelding 1: Maaike Schoorel, Bird, 2016. Olieverf op doek, 24 x 18 cm. Particuliere collectie

Het Gemeentemuseum presenteert komende maanden een grote tentoonstelling van de excentrieke kunstenaar Anton Heyboer. De nadruk ligt niet op de bekende kleurrijke doekjes die hij in de laatste fase van zijn leven schilderde, maar op zijn raadselachtige, gedetailleerde etsen en schilderijen uit de jaren '50 tot '70. Daarbij geven diverse foto's, teksten en films een indruk van hoe deze opmerkelijke kunstenaar leefde.  
 
Door Lisanne Hoogerwerf
 
Voor sommigen komt deze solotentoonstelling wellicht als een verrassing. In Nederland staat Heyboer toch vooral bekend als de tandeloze mafketel die met zijn vijf bruiden in een armoedig gehucht ergens in Noord-Holland woonde. Hij verscheen zo nu en dan op televisie. Niet omdat men zijn kunst zo geniaal vond, maar meer omdat hij zo lekker gek was. Misschien ken je de vermakelijke aflevering van 'Thuis bij...', waarin Jan Wijdbeens (André van Duin) een rondleiding krijgt door Heyboers op zijn zachtst gezegd wat rommelige huishouden. Of het programma 'De stoel' waarin Heyboer en zijn vrouwen openlijk vertellen over hun buitengewone liefdesrelatie. De laatste dertig jaar van zijn leven kwam Heyboer vrijwel niet meer buiten en leefde hij samen met zijn bruiden op een vervallen boerderij in Den Ilp. Hij schilderde in die tijd vooral kleurrijke impressies van boten, vrouwen en dieren, die hij met enkele zwierige handbewegingen op het doek zette. Een van zijn vrouwen, Petra, had de taak om deze werken vanuit een privégalerie aan de rand van het erf voor toegankelijke prijzen te verkopen. De kunstwereld had weinig interesse voor Heyboers frivole doekjes. En dat was misschien maar goed ook, want Heyboer had een hekel aan alles wat ook maar enigszins te maken had met de gevestigde kunst. “Ik wil niet bij de kunstenaars horen,'' stelde hij ooit in een interview. ''Zij maken kunst, maar ze leven geen kunst. (...) Mijn leven is kunst en ik maak geen kunst.'' Heyboer leek schaamteloos te genieten van zijn reputatie als 'polyamore dorpsgek' en tot zijn dood in 2005 werkte hij enthousiast verder aan zijn omvangrijke collectie van speels geschilderde kippetjes en danseresjes. 
 
Breuk 
Ondanks zijn afkeer van de kunstwereld, heeft Heyboer niet altijd als 'outsider' buiten het discours gestaan. Zijn carrière startte als twintiger, toen hij na een zware tijd in een oorlogskamp bij toeval het etsen ontdekte. Zijn werk viel direct in de smaak bij grote kunstverzamelaars en werd voor veel geld verkocht in galerieën. Terwijl Heyboer met zijn kunst een manier had gevonden om zijn oorlogstrauma's en zijn gedachtegoed rondom zijn 'systeem' (een soort eigen levensfilosofie) een plek te geven, bejubelden kunstliefhebbers zijn raadselachtige, expressieve taferelen en de unieke symboliek en beeldtaal. Al snel verkocht hij regelmatig werk aan het MoMA in New York en werd hij herhaaldelijk gevraagd op de Documenta te Kassel. Bovendien werd hij ook al in '67 uitgenodigd voor een overzichtstentoonstelling in het Gemeentemuseum. Toen hij zich in de jaren '70 naast het etsen toelegde op schilderen, werd ook zijn schilderkunst populair en met zijn 'vernieuwende en unieke doeken' kreeg hij al snel een grote solotentoonstelling in het Stedelijk Museum. Ondanks deze successen, leek Heyboer weinig tevreden over zijn loopbaan. Direct na afloop van zijn solo in het Stedelijk liet hij al zijn werk terughalen naar zijn atelier en besmeurde hij zijn doeken met dikke klodders rode verf. Hij keerde zich voorgoed af van de kunstwereld en startte het leven dat wij kennen uit de media: afgezonderd in een oude boerderij met uiteindelijk vijf bruiden aan zijn zijde.
 
Eerherstel
Voor Heyboer was deze zogenaamde 'rode periode' een bevrijding uit het beknellende kunstcircuit en het beginpunt van zijn belangrijkste werk, namelijk zijn levenskunst. Maar veel van Heyboers bewonderaars zien het met weemoed als het eindpunt van zijn veelbelovende carrière. “Na zijn breuk met de kunstwereld is Heyboer een soort persiflage van de gekke kunstenaar geworden,” vertelt de curator van de tentoonstelling, Doede Hardeman. Er was vanuit de media zoveel aandacht voor zijn absurde leefwijze, dat men zijn oude werk is vergeten. De solo-expositie in het Gemeentemuseum is er op gericht om Heyboers oude reputatie als belangrijke en internationaal gevierde kunstenaar in ere te herstellen. Om dit te doen heeft Hardeman er nadrukkelijk voor gekozen alleen zijn oude werk te laten zien. “Ik wil zijn meer recente schilderijen niet wegschuiven, maar iedereen kent deze doekjes. De tijd is rijp om nu de andere kant van Heyboer te belichten''. Bovendien is Hardeman ervan overtuigd dat Heyboers oude werk artistiek gezien het meest betekenisvol is. ''Zijn etsen zijn zo poëtisch en onnavolgbaar, daar kunnen de latere danseresjes niet tegenop,” stelt hij.
Of Heyboer, als anti-kunstenaar, deze museale aandacht had kunnen waarderen, zullen wij nooit weten. Hardeman denkt in elk geval van wel. ''Heyboer had een ambivalente verhouding met alles in de samenleving. Ik vermoed dat hij tijdens de opbouw zou afzetten tegen deze expositie, maar dat hij er na de opening stiekem toch wel trots op zou zijn.'' In ieder geval zijn de vrouwen van Heyboer onverdeeld enthousiast over deze grootschalige aandacht. Als aanvulling op zijn kunst zorgden zij voor veel archiefmateriaal uit Heyboers leven. En als een hechte familie waren zij trouw aanwezig bij de opening van hun overleden man.      
 
Te zien tot 4 februari 2018
Meer informatie op:
 www.gemeentemuseum.nl

Gepubliceerd in de Culturele Seizoensbijlage van de weekkrant Den Haag Centraal op 31 augustus 2018

afbeelding: Anton Heyboer, Het goede moment, 1963, ets, Galerie Magnus P. Gerdsen, Hamburg