Hoe zou de wereld eruit zien als deze volledig zou zijn overgenomen door machines? En beschikken machines, over een ademhaling, een hartslag of een ziel? De jonge kunstenaar Veronique Schama, die afgelopen zomer afstudeerde aan het pretentieuze Frank Moore instituut in Groningen, heeft tijdens haar master-opleiding geprobeerd om door te dringen tot in het wezen van de machine. Haar eindexamenwerk bestond uit een serie tekeningen waarin ze met houtskool, inkt en witte krijt fictieve industriële werelden laat zien. Met haar werk won ze het 'Michaeltje'; een Zwolse kunstprijs voor vernieuwend en toonaangevend talent. Volgend jaar zal het Stedelijk Museum Zwolle een solo-expositie wijden aan de werken van deze tekenares. Komende weken zijn de tekeningen van Schrama dichter bij huis te bezichtigen in de kleurrijke expositieruimte van de Haagse Galerie Vonkel.
Wat direct opvalt aan het werk van Schrama is de technische vakkundigheid waarmee ze haar industriële installaties heeft opgebouwd. Haar ingewikkelde machinale bouwwerken zijn met een geweldige beheersing van perspectief op het platte vlak neergezet. Met name in haar grotere tekeningen maakt ze ingenieus gebruik van meerdere verdwijnpunten waardoor haar constructies in een labyrintische, Escher-achtige wereld staan. Door de afwezigheid van een horizon of ondergrond is de omvang van de machines moeilijk in te schatten en zweven de bouwwerken in een oneindige ruimte. De dieptewerking wordt versterkt door een vernuftige toepassing van contrasten en schaduw-effecten. Donkere holtes en schaduwen geven de suggestie van verborgen gangen en ruimtes. Lichtere lijnen en vlakken duiden op meer verfijnde structuren en elementen die in en achter de robuuste machines schuilgaan. Terwijl ze haar machinetekeningen op de meeste plekken gedetailleerd heeft opgebouwd, laat ze sommige delen van haar installaties schetsmatig en onafgewerkt. Perspectivische vluchtlijnen zijn nog duidelijk zichtbaar en niet alle onderdelen heeft ze met schaduwen ingekleurd.
Jeugdherinnering
Schrama gebruikt haar ambachtelijke vermogen om geheimzinnige en imposante bouwwerken te creëren. Inspiratie voor haar tekeningen haalt ze uit jeugdherinneringen; haar vader werkte in een verpakkingsbedrijf voor zuivelproducten en gaf haar als kind een rondleiding door de fabriek. De mechanische bouwsels die ze daar zag, hebben grote indruk gemaakt op de kunstenares en prikkelen vandaag de dag haar fantasie. Voor haar serie heeft Schrama zich afgevraagd hoe de wereld eruit zal zien als deze volledig door de industrie zou zijn overgenomen. Het idee van een ver ontmenselijkte machinewereld komt als snel dreigend en angstaanjagend over, maar desondanks is haar getekende wereld niet apocalyptisch. Haar tekeningen zijn nauwkeurige visuele verkenningen van de technologie, die helpen grip te krijgen op het onderwerp. Ze hebben iets weg van anatomische microbeelden van het menselijk lichaam. De kronkelige pijpleidingen doen denken aan aderen waardoor levenssappen en voedingsstoffen lopen. Dunne lijnen en structuren hebben iets weg van spierweefsel of fijne haarvaatjes. En de knobbelige uitstulpingen kunnen gezien worden als receptoren waardoor cellen belangrijke stoffen opnemen. De machines die op het eerste gezicht imposant en afstandelijk lijken, hebben bij nadere beschouwing ook iets speels en organisch. Scherpe lijnen van abstracte technische constructies worden doorbroken door ronde vormen en holtes. En alle onderdelen lijken ieder moment te willen bewegen, alsof we kijken naar een tekenfilm die even is stilgezet.
Toekomstfantasie
Als toekomstfantasie komen de installaties van Schrama wel enigszins gedateerd over.
Terwijl nanotechnologie inmiddels in volle gang is en machines steeds compacter, eleganter en slimmer worden, zijn de getekende machines nog robuust en zwaar. De wereldovername van machines verbindt Schrama, in tegenstelling tot veel sciencefictionschrijvers en filmmakers, niet aan de groeiende intelligentie van machines, maar eerder aan het toenemend aantal kilometers dat erdoor in beslag wordt genomen. Het feit dat ze voor de verbeelding van een toekomstfantasie terug grijpt op herinneringen heeft iets paradoxaals. Misschien wel meer dan een toekomstvisie, zijn haar beelden pogingen om industrialisatie, zoals we deze nu nog kennen, op papier te vereeuwigen. Vanuit het idee dat de tekeningen een mogelijke toekomst representeren, zijn de machines niet de mensheid voorbij gegroeid, maar staan als overblijfselen uit een onbewoond verleden, achtergebleven nadat de mensheid zich verder heeft ontwikkeld. Op genuanceerde wijze ontdoet Schrama de industrie van haar dreigende karakter; allereerst door nauwkeurige doorgronding en speelse vermenselijking van de machine. En vervolgens door de tijd stil te zetten en moderne technologische ontwikkelingen te negeren in haar toekomstbeeld. Zowel geïnteresseerde kunstliefhebbers als technofoben, kunnen naar mijn idee met een gerust hart naar de expositie komen kijken en zich vergapen aan Schrama’s geavanceerde tekenkunst.
Expositie ‘Machineziel’
Tot 6 maart 2015
Galerie Vonkel
www.vonkel.nl
Gepubliceerd in de Den Haag centraal 20 februari 2015