Het Gemeentemuseum geeft een overzicht van het werk van de Amerikaanse
portretschilder Alice Neel (1900-1984). Deze in Nederland nog betrekkelijk onbekende kunstenaar kreeg pas tegen het einde van haar leven enig erkenning voor haar werk. De solo-expositie in het Gemeentemuseum is een late, maar terechte ode aan deze verbluffende, standvastige ‘schilder van de ziel’.
Heb je weleens iemand recht in de ogen gekeken? Niet vluchtig tijdens een gesprek uit beleefdheid, maar lang, indringend met onverdeelde aandacht? De Amerikaanse portretschilder Alice Neel vast en zeker. Haar schilderijen geven je het gevoel dat je recht in ‘de psyché’ of als je het zo wil noemen ‘de ziel’ van haar modellen kijkt. Of het nu gaat om haar intieme partners, collega-kunstenaars, zakenmannen of arme stedelingen die ze op straat ontmoette, ieder die zich aan haar alziende blik durfde bloot te stellen, doorzag zij tot in hun diepste wezen. De weggedrukte emoties, ontreddering of ijdelheid die zij ervoer in de anderen, bracht zij met directe en harde penseelstreken aan de oppervlakte. Als kijker wordt je hierdoor ongemerkt geconfronteerd met de psychische toestand van de modellen. Hoe ze er precies in slaagt innerlijk en uiterlijk te laten versmelten is een raadsel, maar moeite kostte het haar wel: ‘Tijdens een schildersessie treed ik zodanig uit mijzelf en in de modellen, dat ik mij soms vreselijk ellendig voel wanneer ze vertrekken’. vertelde Neel in een interview. ‘Omdat ik twee uur in hen heb geleefd, is het soms moeilijk om in mijzelf terug te komen. Ik voel mij dan als een onbewaakt huis’.
Leed
Wie de indrukwekkende documentaire gemaakt door kleinzoon Andrew Neel heeft gezien, moet concluderen dat Alice het niet makkelijk had. Niet alleen kon het leed van haar medemensen haar diep raken, ook stuitte ze in haar eigen leven voortdurend op tegenslagen. Zo verloor zij haar eerste kind aan difterie vlak voordat het vaccin tegen de ziekte werd ontdekt. Haar tweede kind moest zij afstaan aan de rijke familie van haar ex omdat zij niet in staat was voor haar te zorgen. Na een mislukte zelfmoordpoging, een opname in een psychiatrische kliniek en diverse onstuimige verhoudingen bouwde zij uiteindelijk een nieuw leven op met een man die Neel en haar twee zoons echter dagelijks mishandelde. Onderwijl kampte Neel met chronische geldproblemen en bleef elke vorm van waardering voor haar werk tot haar laatste levensjaren uit. Sommige modellen, aan wie ze hoopte een portret te verkopen, vonden haar schilderijen zo afstotelijk dat zij in woede uitbarstten. Helemaal onbegrijpelijk is dit niet. Terwijl de geportretteerden waarschijnlijk hoopten dat hun lijfelijke imperfecties zouden worden glad geschilderd, werden hun wallen, scheve tanden, rimpels, vetkwabben en geslachtsdelen meestal meedogenloos benadrukt. Niet omdat zij haar modellen wilde kwetsen, maar omdat zij hun individuele expressiviteit wilde versterken. Hoewel dit onmiskenbaar de artistieke kwaliteit van haar werk verhoogde, mocht dit in haar tijd niet baten. Galeriehouders hadden geen aandacht voor realistische schilderkunst. Beïnvloed door kunstcritici als Clement Greenberg was men vooral in de ban van het abstract expressionisme. Neel’s realistische portetten werden overschaduwd door grote mannen als Pollock, Newman en Rothko.
Zeitgeist
Dat Neel op 74-jarige leeftijd toch nog een solo-expositie kreeg in The Whitney Museum of American Art, was als een droom die uitkwam. Inmiddels, 32 jaar na haar overlijden, wordt ze samen met Lucian Freud en Francis Bacon in Amerika beschouwd als een van de belangrijkste figuratieve schilders van de 20ste eeuw. Misschien had Neel voorzien dat de aandacht voor realistische schilderkunst zou terugkeren. In ieder geval getuigen haar werken van een erom doorzettingsvermogen en een onophoudelijke interesse in haar medemens. Hoewel Neel haar leven lang trouw is gebleven aan het portret, kun je in de expositie goed zien hoe haar stijl door de tijd heen verandert. Terwijl ze in de jaren ‘30 in Cuba tamelijk gladjes met donkere kleuren schilderde, is haar stijl zeker vanaf de jaren ‘60 directer en kleurrijker geworden. ‘Iets uit de jaren ‘60 moet er niet uitzien als iets uit de jaren ‘70’ legt ze uit. ‘Behalve de karakters van bepaalde personen moeten schilderijen ook de zeitgeist weergeven’. De expositie is hiermee niet alleen een ode aan een bewonderingswaardige kunstenaar, maar geeft ook een persoonlijk overzicht van bepaalde personages uit verschillende klassen en tijden. Bij elk portret hangt een uitgebreid verhaal over de situatie waarin het geschilderd is. Maar wanneer je bent uitgelezen, vergeet dan niet om enkele modellen recht in de ogen te kijken en ook te ervaren wat voor karakters daarin worden weerspiegeld.
Te zien tot en met 12 februari 2017
Lezing Alice Neel – 27 november om 14.00
Gemeentemuseum Den Haag
www.gemeentemuseum.nl
Documentaire ‘Alice Neel’ te zien op:
NPO.nl, Uur van de Wolf, 10 november
Foto: Alice Neel, Jackie Curtis and Ritta Redd, 1970 Olieverf op doek, 152.40 x 106.40 cm,
The Cleveland Museum of Art, Leonard C. Hanna, Jr. Fund 2009.345
© The Estate of Alice Neel
portretschilder Alice Neel (1900-1984). Deze in Nederland nog betrekkelijk onbekende kunstenaar kreeg pas tegen het einde van haar leven enig erkenning voor haar werk. De solo-expositie in het Gemeentemuseum is een late, maar terechte ode aan deze verbluffende, standvastige ‘schilder van de ziel’.
Heb je weleens iemand recht in de ogen gekeken? Niet vluchtig tijdens een gesprek uit beleefdheid, maar lang, indringend met onverdeelde aandacht? De Amerikaanse portretschilder Alice Neel vast en zeker. Haar schilderijen geven je het gevoel dat je recht in ‘de psyché’ of als je het zo wil noemen ‘de ziel’ van haar modellen kijkt. Of het nu gaat om haar intieme partners, collega-kunstenaars, zakenmannen of arme stedelingen die ze op straat ontmoette, ieder die zich aan haar alziende blik durfde bloot te stellen, doorzag zij tot in hun diepste wezen. De weggedrukte emoties, ontreddering of ijdelheid die zij ervoer in de anderen, bracht zij met directe en harde penseelstreken aan de oppervlakte. Als kijker wordt je hierdoor ongemerkt geconfronteerd met de psychische toestand van de modellen. Hoe ze er precies in slaagt innerlijk en uiterlijk te laten versmelten is een raadsel, maar moeite kostte het haar wel: ‘Tijdens een schildersessie treed ik zodanig uit mijzelf en in de modellen, dat ik mij soms vreselijk ellendig voel wanneer ze vertrekken’. vertelde Neel in een interview. ‘Omdat ik twee uur in hen heb geleefd, is het soms moeilijk om in mijzelf terug te komen. Ik voel mij dan als een onbewaakt huis’.
Leed
Wie de indrukwekkende documentaire gemaakt door kleinzoon Andrew Neel heeft gezien, moet concluderen dat Alice het niet makkelijk had. Niet alleen kon het leed van haar medemensen haar diep raken, ook stuitte ze in haar eigen leven voortdurend op tegenslagen. Zo verloor zij haar eerste kind aan difterie vlak voordat het vaccin tegen de ziekte werd ontdekt. Haar tweede kind moest zij afstaan aan de rijke familie van haar ex omdat zij niet in staat was voor haar te zorgen. Na een mislukte zelfmoordpoging, een opname in een psychiatrische kliniek en diverse onstuimige verhoudingen bouwde zij uiteindelijk een nieuw leven op met een man die Neel en haar twee zoons echter dagelijks mishandelde. Onderwijl kampte Neel met chronische geldproblemen en bleef elke vorm van waardering voor haar werk tot haar laatste levensjaren uit. Sommige modellen, aan wie ze hoopte een portret te verkopen, vonden haar schilderijen zo afstotelijk dat zij in woede uitbarstten. Helemaal onbegrijpelijk is dit niet. Terwijl de geportretteerden waarschijnlijk hoopten dat hun lijfelijke imperfecties zouden worden glad geschilderd, werden hun wallen, scheve tanden, rimpels, vetkwabben en geslachtsdelen meestal meedogenloos benadrukt. Niet omdat zij haar modellen wilde kwetsen, maar omdat zij hun individuele expressiviteit wilde versterken. Hoewel dit onmiskenbaar de artistieke kwaliteit van haar werk verhoogde, mocht dit in haar tijd niet baten. Galeriehouders hadden geen aandacht voor realistische schilderkunst. Beïnvloed door kunstcritici als Clement Greenberg was men vooral in de ban van het abstract expressionisme. Neel’s realistische portetten werden overschaduwd door grote mannen als Pollock, Newman en Rothko.
Zeitgeist
Dat Neel op 74-jarige leeftijd toch nog een solo-expositie kreeg in The Whitney Museum of American Art, was als een droom die uitkwam. Inmiddels, 32 jaar na haar overlijden, wordt ze samen met Lucian Freud en Francis Bacon in Amerika beschouwd als een van de belangrijkste figuratieve schilders van de 20ste eeuw. Misschien had Neel voorzien dat de aandacht voor realistische schilderkunst zou terugkeren. In ieder geval getuigen haar werken van een erom doorzettingsvermogen en een onophoudelijke interesse in haar medemens. Hoewel Neel haar leven lang trouw is gebleven aan het portret, kun je in de expositie goed zien hoe haar stijl door de tijd heen verandert. Terwijl ze in de jaren ‘30 in Cuba tamelijk gladjes met donkere kleuren schilderde, is haar stijl zeker vanaf de jaren ‘60 directer en kleurrijker geworden. ‘Iets uit de jaren ‘60 moet er niet uitzien als iets uit de jaren ‘70’ legt ze uit. ‘Behalve de karakters van bepaalde personen moeten schilderijen ook de zeitgeist weergeven’. De expositie is hiermee niet alleen een ode aan een bewonderingswaardige kunstenaar, maar geeft ook een persoonlijk overzicht van bepaalde personages uit verschillende klassen en tijden. Bij elk portret hangt een uitgebreid verhaal over de situatie waarin het geschilderd is. Maar wanneer je bent uitgelezen, vergeet dan niet om enkele modellen recht in de ogen te kijken en ook te ervaren wat voor karakters daarin worden weerspiegeld.
Te zien tot en met 12 februari 2017
Lezing Alice Neel – 27 november om 14.00
Gemeentemuseum Den Haag
www.gemeentemuseum.nl
Documentaire ‘Alice Neel’ te zien op:
NPO.nl, Uur van de Wolf, 10 november
Foto: Alice Neel, Jackie Curtis and Ritta Redd, 1970 Olieverf op doek, 152.40 x 106.40 cm,
The Cleveland Museum of Art, Leonard C. Hanna, Jr. Fund 2009.345
© The Estate of Alice Neel